Obrządek grzebalny w tradycji żydowskiej
Wyznawcy judaizmu wierzą w życie wieczne, a śmierć jest rozumiana jako zamknięcie ziemskiego etapu życia człowieka.
Według tradycji żydowskiej przyjęte jest, iż pogrzeb powinien odbyć się najpóźniej w ciągu doby. Kiedy jednak miałby odbywać się w święto, pochówek przekładano na dzień następny. Współcześnie żyjący w Polsce Żydzi muszą przestrzegać obowiązującego prawa, które mówi o pochówku po 36 godzinach od momentu zgonu.
Kiedy umiera Żyd, zamyka mu się oczy, ciało układa się na podłodze z nogami ułożonymi w kierunku wyjścia. Następnie okrywa się je prześcieradłem i zapala świece. Wtedy przychodzą członkowie Chewra Kadisza (Święte Stowarzyszenie). Według judaizmu wszystkie rzeczy na świecie są rytualnie czyste lub nieczyste. Człowiek, który jest z natury czysty rytualnie, staje się nieczysty w momencie śmierci. Z tego przekonania wynikają zasady rytualnej czystości, które powodują, iż organizacją pochówku zajmuje się bractwo pogrzebowe. Jego członkowie cieszą się w społeczności żydowskiej dużym szacunkiem.
Natomiast w Polsce ciało zabiera firma pogrzebowa, a Święte Stowarzyszenie pojawia się dopiero przed pogrzebem. Po wyniesieniu zmarłego z domu przewraca się krzesła, wylewa wodę z naczyń i zasłania się lustra.
Przed samym pochówkiem dokonuje się rytualnego obmycia i oczyszczenia ciała. Taharą mężczyzn zajmują się mężczyźni, a taharą kobiet – kobiety. W czynnościach ablucyjnych nie mogą brać udziału najbliżsi krewni zmarłego. Zakaz ten dotyczy także członków rodu Kohenów, wywodzącego się od pierwszego arcykapłana Aarona, brata Mojżesza, ponieważ obowiązuje ich zachowanie rytualnej czystości. Rytuał tahary odbywa się w domu przedpogrzebowym zwanym bejt tahara. Obrzęd ten polega na umyciu poszczególnych części ciała z zachowaniem odpowiedniej kolejności. Następnie układa się ciało w pozycji pionowej i obmywa je wodą tak, by mogła dotrzeć do każdej jego części. Podczas tych czynności odmawiane są modlitwy. Potem ciało jest osuszane ręcznikami. Mieszaniną białka i octu namaszcza się serce i czoło. Na oczy kładzie się skorupki z rozbitego naczynia ceramicznego, w którym wcześniej była woda służąca do obmycia zmarłego. Trzeba podkreślić, że judaizm nie dopuszcza stosowania kosmetyków do malowania twarzy, balsamowania zwłok ani też kremacji.
Następnie ubiera się zmarłego. Pośmiertny strój – tachrichim – jest taki sam dla kobiety, jak i mężczyzny. Szyje się go z najtańszego białego sukna, kobiecy ma 6 części, a męski – 7. Składa się on ze spodni, koszuli, czepka, dwóch pasów i chałatu. Siódmą część stanowi tałes – prostokątna chusta zakładana na głowę lub ramiona w trakcie modlitwy. Proste ubranie ma symbolizować równość wszystkich ludzi przed Bogiem. Nie zakłada się zmarłemu butów, lecz zaszywa nogawki spodni. Do trumny obok różnych przedmiotów związanych ze zmarłym wkłada się woreczek z ziemią z Izraela.
Kolejny krok to złożenie ciała w trumnie, która powinna być wykonana z miękkiego drewna i bez użycia gwoździ. Przez setki lat Żydzi chowali zmarłych bez trumien, by ciało miało styczność z ziemią i wypełniło się biblijne „Z prochu powstałeś i w proch się obrócisz”. Po zamknięciu trumny zmarły jest przenoszony do synagogi, a stamtąd na cmentarz.
Kondukt pogrzebowy idzie powoli, co jest wyrazem szacunku dla zmarłego. Zgodnie z tradycją każda osoba, obok której przechodzą żałobnicy, powinna oderwać się od swoich zajęć i przejść kilka kroków w kondukcie, mówiąc: Idź w pokoju.
Trumnę składa się do grobu w pozycji poziomej, skierowaną wzdłuż osi wschód-zachód, ponieważ Żydzi muszą być pochowani z głową skierowaną na zachód, a nogami – na wschód.
Po złożeniu zwłok grób zasypuje się ziemią. Nie jest dozwolone jego betonowanie. Przestrzegana jest także zasada, że w jednym grobie może być pochowany tylko jeden zmarły. Między pochowanymi obowiązuje odległość sześciu dłoni. Na grobie nie składa się kwiatów, nie ma też zwyczaju grania na instrumentach muzycznych, ponieważ tak kwiaty, jak i muzyka są symbolami radości.
Macewę stawia się dopiero w pierwszą rocznicę śmierci. Każdy nagrobek posiada symbol i inskrypcję. Często stosowanym znakiem jest korona, ale też motyw lwa, świecy, roślin i kwiatów. Zabronione jest przedstawianie postaci ludzkich. Inskrypcje nagrobne zawierają informację, kto jest w tym miejscu pochowany, oraz tekst obrazujący cnoty zmarłego.
Kirkut w Mikołowie:
Józef, syn Jozuego Segala: zmarł w sobotę 20 szwat 5488, t. 31 stycznia 1728 r.
Tu pochowany
mąż prawy, z rodu cnotliwego,
w dobrych czynach był szybki jak orzeł,
był dobroczynny wobec ubogiego i wobec
bogatego,
przez wszystkie swe dni korzystał z trudu
swych rąk,
z potu swego czoła, pan Józef, syn pana
Jozuego Segala. Wyszła jego dusza
w Świętości i w czystości
w sobotę Oto sądy 20 szwat 488 (według
małego rachunku).
Niech dusza jego związana będzie w węzełku życia.
Źródło: Wodziński M., Hebrajskie inskrypcje na Śląsku XIII-XVIII wieku, Wrocław 1996, s. 381.
Po pochowaniu zmarłego syn lub najbliższy krewny odmawia kadisz – modlitwę, która nie jest modlitwą za zmarłych, lecz de facto wyznaniem wiary. Na koniec ceremonii pogrzebowej członkowie najbliższej rodziny przechodzą między dwoma rzędami żałobników i kierują się ku wyjściu. Tam dokonują rytualnego obmycia rąk. Wynika to z tradycyjnego przekonania o nieczystości cmentarza.
Opracowała Barbara Sznober